تعيين جنسيت در خزندگان با عمر بالا، به دما و در خزندگان با عمر كوتاه، به وراثت بستگى دارد. گونه هاى با عمر دراز در مقابل نوسانات مقاوم اند يعنى سعى مى كنند جنس ها را در محيط حفظ كرده، در نتيجه تغيير جنسيت مى دهند. گونه هايى كه عمر كوتاه دارند، متفاوت اند، تغيير نمى كنند، يعنى در يك جنس باقى مى مانند كه ممكن است موجب انقراض نسل اين نوع جانورها شود.
راه هاى تعيين جنسيت
1)روش كاريوتايپ: براى انجام روش كاريوتايپ، با استفاده از کلشی سين، سلول هاى كشت شده را در مرحله متافاز متوقف كرده، بعد از عكسبردارى، كروموزوم ها را شماره گذارى و مرتب مى كنند. كروموزوم هاى جنسى را نيز جداگانه و به صورت XX و XYمرتب مى نمايند.
2)جسمY : چنانچه سلول هاى نر با تركيبات كيناكرين رنگ آميزى و با نور فلورسنت مطالعه گردند، در درون هسته نقطه اى براق ديده مى شود كه معادل قسمت هاى درخشان بازوى بلند كروموزوم Y است. اين قسمت را جسم Y مى نامند. براى تعيين جنس ومقدار آنها، مطالعه كروموزوم هاى جنسى ارزش بالينى دارد.
3)جسم بار: كروموزومX ى را مى توان در سلول هاى ماده كه تقسيم نمى شوند، مشاهده كرد به صورت توده اى تيره به غشاء هسته سلول چسبيده است و كروماتين جنسى و جسم بار خوانده مى شود. جسم بار يكى از كروموزوم هاى X است كه به طور غير فعال در كنار هسته معمولى قرار دارد. تعداد كروماتين جنسى برابر تعداد كروموزوم X جنسى موجود در سلول هاى nx-1 است.
روش مولكولى تعيين جنسيت
واكنش زنجيره اى پلى مراز ( PCR )
طى اين روش قطعه اى از DNA بين دو توالى پرايمر تكثير مى يابد. اين واكنش براى غنى سازى نمونه هاى DNA (براى قطعه ويژه) طراحى شده و قطعه مورد نظر به اندازه اى تكثير مى يابد تا به سطحى برسد كه قابل مشاهده و تجزيه و تحليل ژنتيكى باشد. معمولا اين روش به طريقى طراحى مى شود كه فقط به يك توالى از هدف خاص در درون مجموعه اى از توالى هاى نا جور DNA اجازه مى دهد تا به صورت انتخابى تكثير يابد. حال اگر توالى هاى مورد نظر روى كروموزوم X و يا Y قرار گرفته باشند، مى توان جنس آن جنين يا نمونه خاص را تشخيص داد.
تعيين جنسيت با استفاده از ژن آملوژنين
ميناى دندان، بيرونى ترين پوشش و سخت ترين بافت در بدن مهره داران مى باشد. ماتريكس آن از دو نوع پروتئين آملوژنين و اناملين تشكيل شده است. پروتئين غالب در ميناى دندان، آملوژنين است و انواع ديگر، فراوانى كمى دارند. ژن آملوژنين در انسان روى هر دو كروموزوم Xو Y، و در موش، فقط روى كروموزوم X، نزديك ناحيه مبدايى بازويى بلند كروموزوم Y جاى دارد.
آملوژنين ها (پروتئين هاى ماتريكس خارج سلولى ميناى دندان) به طور گذرا، ولى فراوان توسط آمبلوست ها، طى تكوين دندان بيان مى شوند و تشكيل كريستال هاى ميناى دندان را در مراحل ترشحى، رشد و تكوين تنظيم مى كنند. احتمالا محيط هيدروفوبى را آماده مى سازند تا رشد كريستال هاى هيدروكسى آپاتيت كلسيم آغاز گردد.
لوكوس AMGY روى كروموزوم Y مثل لوكوس AMGX و كروموزوم X، پروتئين كارا بيان مى كند، ولى ميزان بيان لوكوس AMGY فقط 10 درصد لوكوس AMGX است. توالى اگزونيك آلل هاى AMGY و AMGX مشابه هستند، اما در توالى هاى انترونيك با هم تفاوت دارند. بنابراين ماده ها (X ) دو ژن AMEL يكسان، اما نرها ( Y ) دو ژن غير مشابه دارند، در انترون 3، آلل روى كروموزوم Y، يك حذف 189 باز دارد. به دليل تفاوت اندازه ژن آملوژنين در كروموزوم هاى X و Y و همچنين افزايش حساسيت سيستم، مى توان از روش PCR آشيانه اى استفاده كرد.
____________________
تعيين جنسيت با استفاده از لوكوس Dyz1
علاوه بر ژن آملوژنين، از لوكوس Dyz1 براى تعيين جنسيت استفاده مى شود. اين لوكوس، از چندين هزار كپى واحد تكرارى (به طول 3564 جفت باز) روى كروموزوم Y تشكيل شده است. مطالعه Dyz1 لوكوسY بسيار حساس تر و فاقد نوعى كنترل درونى است. ممكن است هومولوگ هاى اتوزومى خانواده Dyz1، نتايج مثبت كاذب را نشان دهد.
تعيين جنسيت با استفاده از ژن Sry و لوكوس Dzy1
در اين قسمت از روش PCR آشيانه اى چند تايى استفاده مى شود كه اجازه تكثير همزمان به لوكوس DXZ4 ويژه كروموزوم X و لوكوس Sry ويژه كروموزوم Y مى دهد. مشاهده باند 83 باز (محصول تكثير لوكوس Sry) و باند 137 جفت باز (محصول تكثير لوكوس DYZ4) نشان دهنده جنسيت نر و مشاهده باند 137 جفت باز (محصول تكثير لوكوس DXZ4) بيانگر جنسيت ماه است.
تعيين جنسيت با استفاده از لوكوس DYZ14
از لوكوس DYZ14 كه منحصرا روى كروموزوم Y قرار دارد، مى توان براى تعيين جنسيت استفاده نمود. از اين روش، بيشتر براى شناسايى جنين نر، در مادران مشكوك به بيمارى هاى مغلوب وابسته به كروموزوم جنسى X استفاده مى شود.
تعيين جنسيت با استفاده از توالى هاى قمرى آلفا آلفوئيد
اين روش، ساده، سريع، صحيح و با حساسيت بالا است. طى اين روش، از خانواده DNA تكرارى كه ويژگى كروموزومى دارد، استفاده مى شود. همانند خانواده قمرى آلفا آلفوئيد، كه در نواحى حول سانترومرى كليه كروموزوم ها قرار دارد، پرايمر هاى Y1 وY2، موجب تكثير تكرارهاى آلفوئيدى روى كروموزوم Y و ايجاد قطعه 170 جفت بازى، و پرايمر هاى X1 و X2، سبب تكثير تكرار هاى، آلفوئيدى روى كروموزوم X و ايجاد قطعه 130 جفت بازى مى شود.
تعيين جنسيت با استفاده از ژن پروتئين Zinc finger
اين ژن باعث كد شدن پروتئين Zinc finger كه روى هر دو كروموزوم X و Y قرار دارد مى شود. پس از تكثير اين ژن باعث و تجزيه و تمايل (بر روى ژل)، قطعات 37 و 172 در نمونه ماده در قطعات 38 و 88 و 172 جفت باز در نمونه نر مشاهده مى شود.
تعيين جنسيت با استفاده از ژن هاى Sry و abcd1
در اين سيستم، از سه پرايمر استفاده مى شود كه موجب تكثير قطعه 475 جفت باز ژن abcd1، روى كروموزوم X و قطعه 231 جفت باز ژن Sry، روى كروموزوم Y مى شود.